این یوزپلنگ‌ها در ۶ سال گذشته تلف شدند

یوزپلنگ آسیایی (به انگلیسی: Asiatic cheetah) یا یوزپلنگ ایرانی (به انگلیسی: Persian cheetah) (نام علمی: Acinonyx jubatus venaticus) یک زیرگونهٔ در بحران انقراض از یوزپلنگ است و بر اساس برآوردها در سال ۱۳۹۹ تنها ۱۲ قلاده از آن در ایران شناسایی و دارای شناسنامه بودند.[۳][۴][۵]در حال حاضر این یوز به‌عنوان نمادی در لباس تیم ملی فوتبال ایران است. از سال ۱۳۹۰ پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی شروع شده‌است.

این جانور در مناطق بیابانی در سطح منطقه زندگی می‌کرد و سال‌هاست که نسل آن در معرض نابودی کلی قرار دارد. نتایج تحقیقات در سال ۱۳۹۹، نشان می‌دهد که بین ۱۰ تا۲۰ قلاده یوزپلنگ در مناطق حاشیهٔ کویر مرکزی از جمله توران، نایبندان، دره‌انجیر و میاندشت وجود داشته باشد. این تخمین نتیجه نقشه‌برداری زمینی است که توسط بیش از ۱۲۰۰۰ دوربین دید در شب که در مکان‌های مختلف کار گذاشته شده بود.[۶]

یوزپلنگ آسیایی زمانی در مناطق وسیعی از آسیا از شبه‌جزیره عربستان و خاور نزدیک تا منطقه خزر، قفقاز جنوبی، بیابان قزل‌قوم و هند پراکنده بود،[۷] اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های مرکزی ایران شده‌است. آخرین گزارش مستند از یوزپلنگ در هندوستان به سال ۱۹۷۴ بر می‌گردد. از آن زمان به بعد، یوزپلنگ به سرعت از سرتاسر قلمرو خود ناپدید گردید. ایران از دههٔ ۱۹۷۰ به‌عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ‌های آسیایی شناخته شده‌است.[۸][۹]

یوزپلنگ آسیایی بین ۳۲ تا ۶۷ هزار سال پیش، از جمعیت یوزپلنگ‌ها در آفریقا جدا شد.[۱۰] در زمان حکومت بریتانیا بر هند، آن را پلنگ شکار می‌نامیدند. این نام، برگرفته از یوزهایی بود که به تعداد زیاد توسط خانوادهٔ سلطنتی هند در اسارت نگهداری می‌شدند تا برای شکار آنتلوپ‌های وحشی از آن‌ها استفاده کنند.[۱۱]

زیستگاه
زیستگاه انواع یوزپلنگ و همچنین یوزپلنگ آسیایی

توله‌های یوز در سال ۱۸۹۷ در هند همراه با یک سگ
یوزپلنگ آسیایی زمانی در مناطق وسیعی از آسیا از شبه‌جزیره عربستان و خاور نزدیک تا منطقه خزر، قفقاز جنوبی، بیابان قزل‌قوم و هند پراکنده بود،[۷] اما در حال حاضر در فهرست جانوران در آستانه انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارد و منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های مرکزی ایران شده‌است. تاریخ انقراض یوز آسیایی در سایر زیستگاه‌ها، به شرح زیر است: عراق ۱۹۲۹، کویت ۱۹۴۲، هند ۱۹۴۷، قزاقستان ۱۹۷۰، پاکستان ۱۹۷۲، ترکمنستان ۱۹۷۳، عربستان ۱۹۷۳، عمان ۱۹۷۷.[۱۲]

تا ابتدای دههٔ ۱۳۲۰ شمسی، جمعیت یوزپلنگ در حدود ۴۰۰ قلاده بود که تقریباً در تمام مناطق استپی و بیابانی نیمهٔ شرقی ایران و بخش‌هایی از نواحی غربی کشور نزدیک مرز عراق دیده می‌شد. پس از جنگ جهانی دوم به‌علت ورود خودروهای جیپ به ایران و سهولت دسترسی شکارچیان به زیست‌گاه‌های یوز و شکار طعمه‌های یوز، جمعیت آن‌ها کاهش یافت. در اواسط دههٔ ۱۳۵۰، جمعیت یوزپلنگ در ایران ۳۰۰–۲۰۰ قلاده تخمین زده می‌شد.[۱۳]

یوزها در سرزمین‌های باز و علفزارها، دشت‌ها، مناطق نیمه‌بیابانی و سایر مناطقی که می‌توان در آن شکار یافت زندگی می‌کنند. یوزپلنگ‌ها در ایران در مناطق کویری استان‌های سمنان، یزد، خراسان شمالی، رضوی، جنوبی، کرمان زندگی می‌کنند.[۱۴][۱۵] بیشتر آن‌ها در ۶ منطقه حفاظت‌شده شامل پارک ملی کویر، ذخیره‌گاه زیست‌کره توران، منطقه حفاظت‌شده کوه بافق، پناهگاه حیات وحش دره انجیر، پناهگاه حیات وحش میاندشت و ذخیره گاه حیات وحش نایبندان زندگی می‌کنند.[۱۶]

زیستگاه‌های یوز در ایران به‌علت پیشروی بیابان‌ها و تبدیل شدن بخشی از زمین‌های زیستگاه به زمین‌های کشاورزی و مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از بین رفتن مراتع توسط دام‌های اهلی و در نتیجه کاهش تعداد علفخوارانی که از منابع غذایی یوزها هستند کاهش یافته‌است.

یوزهای ماده مانند یوزهای نر، محدودهٔ خاصی را تصرف نمی‌کند و در میان زیستگاه‌های مختلف، در حرکت هستند. سازمان حفاظت محیط زیست ایران با همکاری برنامه عمران ملل متحد بعضی از این زیستگاه‌ها را تحت نظارت قرار داده‌است. طی این پروژه، دوربین‌های تله‌ای در زیستگاه‌های احتمالی یوز ایرانی، نصب شد که به حرکت این حیوانات حساسند و با مشاهده آن‌ها عکس و فیلم می‌گیرند.